Onze tijd, onze maatschappij, kan niet begrepen worden zonder het werk van managers te begrijpen. Als over een paar eeuwen een onderzoeker naar onze manier van denken en doen zou kijken, dan valt de dominantie van management zeker op.
Maar wijzelf brengen echter de groeiende maatschappelijke problemen, zoals klimaatverandering, migratie en toenemende sociale en economische ongelijkheid niet met management in verband. Mijn boek is interessant voor iedereen die zelf wil nadenken over zijn rol in familie, werk, politiek en maatschappij in plaats van de leidraad van managementgoeroes te volgen.
Wat is management precies en wat zijn de effecten van management in organisaties en op onze maatschappij? Hoe verbindt management onze individuele levens met wereldwijde ontwikkelingen? McKinsey introduceerde in de jaren twintig van de vorige eeuw een belangrijk management instrument: de begroting als doelstelling om een resultaat te behalen. Milton Friedman omschreef in de jaren zeventig de doelstelling van management als waardecreatie, meer specifiek als waardecreatie voor de geldschieters, de aandeelhouders. Michael Porter vertaalde een aantal macro-economische theorieën naar de financiële managementtheorie: de financiële markten zijn de meest efficiënte markten.
Een gevolg van deze managementtheorie is dat financiering nu vooral een middel is om geld uit organisaties te halen. Managers spelen een sleutelrol. Zij vertalen de eisen van geldschieters op de mondiale financiële markten naar concrete operationele eisen op de werkvloer. De managementleer én de modelmanagers die deze leer toepassen spelen een belangrijke rol in onze organisaties en in onze maatschappij.
De gevolgen in organisaties zijn zichtbaar voor iedereen. Arbeid wordt gestandaardiseerd, en net als aan een lopende band in ketens georganiseerd. IT schrijft deze ketens voor en dwingt ze af, maar niemand heeft meer het overzicht over het geheel. Persoonlijke diensten worden gereduceerd tot gestandaardiseerde ‘producten’, zoals het kaartje van de NS of de DBC in ziekenhuizen. Het Angelsaksische aandeelhoudersmodel heeft ondertussen het Rijnlandse bestuur in onze organisaties verdrongen. Iedereen, klanten, medewerkers en toeleveranciers worden in het businessmodel van de modelmanager geperst.
Management is in de vorm van New Public Management doorgedrongen in onze overheid en democratie. Modelmanagers beschouwen de overheid als een organisatie die zo goedkoop mogelijk diensten moet leveren en markten mogelijk moet maken. Inwoners worden gezien als een inkomstenbron als zij belasting betalen óf als een kostenpost op de andere terreinen van het leven zoals in de zorg of het onderwijs. Politieke verschillen van inzicht worden beslecht met een Netto Contante Waarde berekening. Pluriformiteit in de samenleving, de persoonlijke vrijheid van burgers én de democratische rechtsorde komen onder druk te staan. Concepten als het algemeen belang, rechtvaardigheid, verantwoordelijkheid en bescherming komen op een markt immers niet tot uitdrukking. In een democratische rechtsorde telt iedereen gelijkwaardig mee, op een markt niet.
Management is eerder een oorzaak van onze maatschappelijke problemen dan de oplossing. Modelmanagers zullen om een 10-puntenplan vragen om deze problemen SMART te lijf te gaan. De concepten van de manager, de markt, het businessmodel en het organisatiemodel schieten echter tekort. Filosofen kunnen ons beter helpen. Hannah Arendt wijst ons op de gevaren van het klakkeloos volgen van een automatisch systeem en toont ons de waarde van pluriformiteit. Bovendien leert zij ons zien dat management slechts gaat over arbeid en werken, en niet over het menselijk handelen in de publieke ruimte tussen mensen. Susan Neiman leert ons realiteitszin: we moeten de realiteit onder ogen durven te zien, maar tegelijkertijd ook het voorstellingsvermogen hebben om een betere wereld voor ogen te hebben. Dat is de bron voor volwassen gedrag, om zelf beslissingen te nemen om het anders te doen. Hoopvolle mensen durven verder te kijken dan een begroting of een stip op de horizon. Zij weten dat de horizon met elke stap meebeweegt.
Marjolein Quené is historicus en behaalde (cum laude) een MBA. Haar boek heeft de insteek van de mentaliteitsgeschiedenis: hoe beïnvloedt een stelsel van ideeën onze maatschappelijke realiteit? Het boek omvat ruim zestig casussen met voorbeelden uit het dagelijks leven. Ze is de auteur van Voorbij de managementmaatschappij.